Hi­sto­ria młyna

Po­ni­żej znaj­du­je się hi­sto­ria XVII-wiecz­ne­go młyna w Kuź­ni­czy­sku.

Kuź­ni­czy­sko, tak jak i inne osady na tym te­re­nie, było ko­lo­nią leśną, która z cza­sem dała po­czą­tek wio­sce. Spo­śród dwóch czyn­nych w XV w. hut że­la­za jedna le­ża­ła na te­re­nie Cze­szo­wa, a druga Kuź­ni­czy­ska. W 1422 r. na­le­ża­ła ona do ro­dzi­ny Mu­sli­schs, która za użyt­ko­wa­nie jej pła­ci­ła klasz­to­ro­wi 5 marek czyn­szu rocz­ne­go. Dla po­rów­na­nia huta Jo­ha­na Hub­ne­ra w Cze­szo­wie oprócz czyn­szu, da­wa­ła klasz­to­ro­wi dwa pługi i dwa pręty z że­la­za. W 1433 r. Mu­sli­scho­wie sprze­da­li kuź­nię. Wtedy nie było jesz­cze wio­ski, a oko­licz­ni miesz­kań­cy zaj­mo­wa­li się hut­nic­twem, kar­czo­wa­niem i wy­pa­la­niem drew­na oraz psz­cze­lar­stwem. Z cza­sem na wy­trze­bio­nym te­re­nie po­wsta­ła wieś i fol­wark klasz­tor­ny.

Bu­do­wa

Pier­wot­ny młyn wodny w Kuź­ni­czy­sku zbu­do­wa­ny zo­stał w XV wieku, po­dob­nie jak pierw­szy drew­nia­ny ko­ściół ka­to­lic­ki na te­re­nie wy­trze­bio­ne­go lasu w roku 1433 na po­le­ce­nie ksie­ni z Trzeb­ni­cy. Bu­do­wa młyna i ko­ścio­ła zwią­za­ne było ze zwięk­sza­ją­cą się licz­bą miesz­kań­ców osie­dla­ją­cych się w po­bli­żu no­wych miejsc pracy, jakie utwo­rzy­ły się w mo­men­cie uru­cho­mie­nia sta­no­wisk hut­ni­czych wy­ta­pia­ją­cych su­rów­kę że­la­za z miej­sco­wej rudy dar­ni­no­wej zwa­nej też ru­daw­ką. Młyn wy­bu­do­wa­ny był cał­ko­wi­cie z drew­na z drew­nia­nym kołem na­się­bier­nym i drew­nia­nym ko­ry­tem przy na­tu­ral­nym stop­niu wod­nym tu­tej­szej rzeki – Mie­dzian­ki (Kup­fer-Gr.).

Obec­nie w sta­rym ko­ry­cie rzeki jest „le­ni­wa” Mły­nów­ka. Głów­ne ko­ry­to rzeki wy­bu­do­wa­no w innym kie­run­ku w la­tach 1925-27. Rolę obec­nych ma­szyn speł­nia­ły ka­mien­ne koła młyń­skie, które za­cho­wa­ły się do dnia dzi­siej­sze­go i są wy­eks­po­no­wa­ne przed wej­ściem do młyna.

Wła­ści­cie­le młyna

Sa­bi­na Nass ksie­ni opac­twa cy­ster­skie­go, po po­ża­rze ko­ścio­ła i czę­ści klasz­to­ru trzeb­nic­kie­go w 1595 r., po­now­nie za­sta­wi­ła dobra w Kuź­ni­czy­sku Han­so­wi von We­ngerský za sumę 1200 ta­la­rów. Od 1641 r. wła­ści­cie­lem młyna, a potem i bro­wa­ru był Bal­zer von Kot­twitz. W 1653 r. Do­ro­ta Bniń­ska, ksie­ni opac­twa ze­zwo­li­ła mły­na­rzo­wi w Kuź­ni­czy­sku, aby na te­re­nie ma­jęt­no­ści klasz­tor­nej zbu­do­wał wa­rzel­nię piwa, czyli bro­war.

Pożar młyna

W 1696 r. młyn i bro­war spło­nął. Po pew­nym cza­sie obiek­ty te prze­jął klasz­tor i od­bu­do­wał młyn. Pożar był praw­do­po­dob­nie spo­wo­do­wa­ny przez nad­mier­nie na­grza­ne urzą­dze­nia, które wy­wo­ła­ły sa­mo­za­płon ła­two­pal­ne­go pyłu mącz­ne­go – po­dob­ne zja­wi­sko jak w przy­pad­ku pro­chu. Bro­war spło­ną od roz­nie­co­ne­go po­ża­rem młyna – był zbu­do­wa­ny tuż obok. Bro­war zo­stał od­bu­do­wa­ny pod ko­niec XVIII wieku, mu­ro­wa­ny z wy­staw­ką o kon­struk­cji ry­glo­wej. Nad wej­ściem umiesz­czo­ny ro­ko­ko­wy kar­tusz.

Młyn zo­stał szyb­ko od­bu­do­wa­ny w la­tach 1697-1700, ze wzglę­du na duże za­po­trze­bo­wa­nie spo­łecz­no­ści lo­kal­nej. Jest to kon­struk­cja sza­chul­co­wa, która prze­trwa­ła do dnia dzi­siej­sze­go. W ze­sta­wie­niu sta­ty­stycz­nym z roku 1785 wy­mie­nia się młyn wodny, kiedy wieś za­miesz­ki­wa­ło 400 osób. W roku 1830 wieś za­miesz­ku­je 695 osób. Po se­ku­la­ry­za­cji klasz­to­ru dobra prze­cho­dzą na rzecz pań­stwa, a na­stęp­nie w pry­wat­ne ręce. W 1876 roku wła­ści­cie­lem dóbr jest Au­gust Pa­wel­ke.

Młyn wodny na sta­rych zdję­ciach

Prze­bu­do­wy młyna

Obiekt był kil­ku­krot­nie prze­bu­do­wy­wa­ny. W roku 1870 w mły­nie zo­sta­ła wy­bu­do­wa­na trze­cia kon­dy­gna­cja, na którą wsta­wio­no od­sie­wa­cze mąki z Wit­tem­ber­gii. W roku 1875 wsta­wio­no na dru­giej kon­dy­gna­cji gnio­tow­nik z Mag­de­bur­ga, mlew­nik z Bre­slau, łusz­czar­kę do żyta. Drew­nia­ne ele­men­ty tech­no­lo­gicz­ne po­sia­da­ją opie­czę­to­wa­nie „Gross Ham­mer kr. Treb­nitz bez. Bre­slau”, które wy­ko­na­ne było po roku 1908, kiedy to wieś zmie­ni­ła nazwę z Po­lnisch Ham­mer, być może tuż przed I-szą lub II-ą wojną świa­to­wą w celu roz­biór­ki i trans­lo­ka­cji obiek­tu. Ostat­nia prze­bu­do­wa na­stą­pi­ła w la­tach 1927/31. Wy­mie­nio­no wszyst­kie do­tych­cza­so­we urzą­dze­nia tech­no­lo­gicz­ne oraz zmie­nio­no napęd. W roku 1927 wy­bu­do­wa­no nowe ko­ry­to Są­siecz­ni­cy w stro­nę obec­nej szko­ły pod­sta­wo­wej, jaz oraz staw jako zbior­nik dla po­trzeb na­pę­du tech­no­lo­gii. Stare ko­ry­to rzeki przy­ję­ło nazwę Mły­nów­ka. Ze wzglę­du na pa­nu­ją­ce susze, a tym samym niski po­ziom wody w rzece. W roku 1930 wy­bu­do­wa­no obok młyna ko­lej­ną w oko­li­cy tra­fo­sta­cję, za­si­la­ją­cą sil­nik pędni głów­nej. W roku 1931 zli­kwi­do­wa­no drew­nia­ne koło na­się­bier­ne i za­bu­do­wa­no no­wo­cze­sną tur­bi­nę Fran­ci­sa. W la­tach 70-tych ubie­głe­go wieku wy­mie­nio­no drew­nia­ne ko­ry­to do­star­cza­ją­ce wodę do zbior­ni­ka tur­bi­ny na sta­lo­we rury.

Izba Tra­dy­cji Mły­nar­skich

W kwiet­niu 2012 roku na­stą­pi­ło uro­czy­ste otwar­cie Izby Tra­dy­cji Mły­nar­skich i udo­stęp­nie­nie młyna zwie­dza­ją­cym. Tym samym obiekt stał się punk­tem wę­zło­wym Sieci Mu­ze­ów Do­mo­wych zrze­sza­ją­cych mu­ze­al­ni­ków z Pol­ski, Czech, Sło­wa­cji, Litwy, Ukra­iny i Nie­miec. Od tego czasu od­wie­dza­ją­cy mają moż­li­wość od­by­cia tutaj lek­cji „żywej hi­sto­rii” oraz za­po­zna­nia się z jed­nym z gi­ną­cych za­wo­dów.

Se­kre­ty Wod­ne­go Młyna

W czerw­cu 2012 roku, ofer­ta tu­ry­stycz­na zo­sta­ła wzbo­ga­co­na o grę te­re­no­wą „Se­kre­ty Wod­ne­go Młyna”. Quest ten na po­cząt­ku 2013 roku zdo­był głów­ną na­gro­dę w kon­kur­sie na „Naj­lep­szą Wy­pra­wę Od­kryw­ców po Ko­cich Gó­rach„. Po wię­cej in­for­ma­cji na temat wy­pra­wy, za­pra­sza­my na stro­nę wy­pra­wa od­kryw­ców – Se­kre­ty Wod­ne­go Młyna.

Młyn można zwie­dzać w do­wol­nym ter­mi­nie, a wy­pra­wę prze­cho­dzić co­dzien­nie, po uprzed­nim umó­wie­niu się.

Młyn dwor­ski dziś – sier­pień 2013