Spis treści
Poniżej znajduje się historia XVII-wiecznego młyna w Kuźniczysku.
Kuźniczysko, tak jak i inne osady na tym terenie, było kolonią leśną, która z czasem dała początek wiosce. Spośród dwóch czynnych w XV w. hut żelaza jedna leżała na terenie Czeszowa, a druga Kuźniczyska. W 1422 r. należała ona do rodziny Muslischs, która za użytkowanie jej płaciła klasztorowi 5 marek czynszu rocznego. Dla porównania huta Johana Hubnera w Czeszowie oprócz czynszu, dawała klasztorowi dwa pługi i dwa pręty z żelaza. W 1433 r. Muslischowie sprzedali kuźnię. Wtedy nie było jeszcze wioski, a okoliczni mieszkańcy zajmowali się hutnictwem, karczowaniem i wypalaniem drewna oraz pszczelarstwem. Z czasem na wytrzebionym terenie powstała wieś i folwark klasztorny.
Budowa
Pierwotny młyn wodny w Kuźniczysku zbudowany został w XV wieku, podobnie jak pierwszy drewniany kościół katolicki na terenie wytrzebionego lasu w roku 1433 na polecenie ksieni z Trzebnicy. Budowa młyna i kościoła związane było ze zwiększającą się liczbą mieszkańców osiedlających się w pobliżu nowych miejsc pracy, jakie utworzyły się w momencie uruchomienia stanowisk hutniczych wytapiających surówkę żelaza z miejscowej rudy darninowej zwanej też rudawką. Młyn wybudowany był całkowicie z drewna z drewnianym kołem nasiębiernym i drewnianym korytem przy naturalnym stopniu wodnym tutejszej rzeki – Miedzianki (Kupfer-Gr.).
Obecnie w starym korycie rzeki jest „leniwa” Młynówka. Główne koryto rzeki wybudowano w innym kierunku w latach 1925-27. Rolę obecnych maszyn spełniały kamienne koła młyńskie, które zachowały się do dnia dzisiejszego i są wyeksponowane przed wejściem do młyna.
Właściciele młyna
Sabina Nass ksieni opactwa cysterskiego, po pożarze kościoła i części klasztoru trzebnickiego w 1595 r., ponownie zastawiła dobra w Kuźniczysku Hansowi von Wengerský za sumę 1200 talarów. Od 1641 r. właścicielem młyna, a potem i browaru był Balzer von Kottwitz. W 1653 r. Dorota Bnińska, ksieni opactwa zezwoliła młynarzowi w Kuźniczysku, aby na terenie majętności klasztornej zbudował warzelnię piwa, czyli browar.
Pożar młyna
W 1696 r. młyn i browar spłonął. Po pewnym czasie obiekty te przejął klasztor i odbudował młyn. Pożar był prawdopodobnie spowodowany przez nadmiernie nagrzane urządzenia, które wywołały samozapłon łatwopalnego pyłu mącznego – podobne zjawisko jak w przypadku prochu. Browar spłoną od roznieconego pożarem młyna – był zbudowany tuż obok. Browar został odbudowany pod koniec XVIII wieku, murowany z wystawką o konstrukcji ryglowej. Nad wejściem umieszczony rokokowy kartusz.
Młyn został szybko odbudowany w latach 1697-1700, ze względu na duże zapotrzebowanie społeczności lokalnej. Jest to konstrukcja szachulcowa, która przetrwała do dnia dzisiejszego. W zestawieniu statystycznym z roku 1785 wymienia się młyn wodny, kiedy wieś zamieszkiwało 400 osób. W roku 1830 wieś zamieszkuje 695 osób. Po sekularyzacji klasztoru dobra przechodzą na rzecz państwa, a następnie w prywatne ręce. W 1876 roku właścicielem dóbr jest August Pawelke.
Młyn wodny na starych zdjęciach
Przebudowy młyna
Obiekt był kilkukrotnie przebudowywany. W roku 1870 w młynie została wybudowana trzecia kondygnacja, na którą wstawiono odsiewacze mąki z Wittembergii. W roku 1875 wstawiono na drugiej kondygnacji gniotownik z Magdeburga, mlewnik z Breslau, łuszczarkę do żyta. Drewniane elementy technologiczne posiadają opieczętowanie „Gross Hammer kr. Trebnitz bez. Breslau”, które wykonane było po roku 1908, kiedy to wieś zmieniła nazwę z Polnisch Hammer, być może tuż przed I-szą lub II-ą wojną światową w celu rozbiórki i translokacji obiektu. Ostatnia przebudowa nastąpiła w latach 1927/31. Wymieniono wszystkie dotychczasowe urządzenia technologiczne oraz zmieniono napęd. W roku 1927 wybudowano nowe koryto Sąsiecznicy w stronę obecnej szkoły podstawowej, jaz oraz staw jako zbiornik dla potrzeb napędu technologii. Stare koryto rzeki przyjęło nazwę Młynówka. Ze względu na panujące susze, a tym samym niski poziom wody w rzece. W roku 1930 wybudowano obok młyna kolejną w okolicy trafostację, zasilającą silnik pędni głównej. W roku 1931 zlikwidowano drewniane koło nasiębierne i zabudowano nowoczesną turbinę Francisa. W latach 70-tych ubiegłego wieku wymieniono drewniane koryto dostarczające wodę do zbiornika turbiny na stalowe rury.
Izba Tradycji Młynarskich
W kwietniu 2012 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Izby Tradycji Młynarskich i udostępnienie młyna zwiedzającym. Tym samym obiekt stał się punktem węzłowym Sieci Muzeów Domowych zrzeszających muzealników z Polski, Czech, Słowacji, Litwy, Ukrainy i Niemiec. Od tego czasu odwiedzający mają możliwość odbycia tutaj lekcji „żywej historii” oraz zapoznania się z jednym z ginących zawodów.
Sekrety Wodnego Młyna
W czerwcu 2012 roku, oferta turystyczna została wzbogacona o grę terenową „Sekrety Wodnego Młyna”. Quest ten na początku 2013 roku zdobył główną nagrodę w konkursie na „Najlepszą Wyprawę Odkrywców po Kocich Górach„. Po więcej informacji na temat wyprawy, zapraszamy na stronę wyprawa odkrywców – Sekrety Wodnego Młyna.
Młyn można zwiedzać w dowolnym terminie, a wyprawę przechodzić codziennie, po uprzednim umówieniu się.
Młyn dworski dziś – sierpień 2013
